80. rocznica wybuchu Powstania w Getcie Warszawskim
19 kwietnia 1943 roku wybuchło powstanie w getcie warszawskim. Było największym zbrojnym zrywem Żydów podczas II wojny światowej, a także jednym z pierwszych powstań w okupowanej przez Niemców Europie. Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN od 2013 roku organizuje akcję Żonkile upamiętniającą to wydarzenie. (…)
Kulminacją represji wobec Żydów było wydanie w 1940 roku rozporządzenia o „ograniczeniu swobodnego wyboru miejsca zamieszkania”. W czasie okupacji Niemcy utworzyli w polskich miastach i wsiach około 600 gett – obszarów przymusowego osiedlenia Żydów. 2 października 1940 roku utworzono getto w Warszawie. Zajmowało powierzchnię 307 hektarów, otaczał je ceglany mur. Zostało zamknięte 16 listopada 1940 roku. Do getta przesiedlono Żydów z innych części miasta, a nieżydowskich mieszkańców zmuszono do przeniesienia się poza jego obręb. Do getta deportowano Żydów z innych, często bardzo odległych, miejscowości. W szczytowym okresie uwięzionych tu było około 460 tysięcy osób. (…)
Wiosną 1942 roku Niemcy podjęli decyzję o likwidacji gett i deportacji Żydów do ośrodków zagłady. 22 lipca 1942 roku przystąpiono do likwidacji getta w Warszawie i wywózki Żydów do Treblinki. W wyniku akcji zginęło około 300 tysięcy osób. Po zakończeniu akcji likwidacyjnej, gdy na terenie getta warszawskiego pozostało około 60 tysięcy dorosłych Żydów, niektórzy z nich rozpoczęli przygotowania do zbrojnego oporu wobec kolejnej deportacji. Młodzi Żydzi utworzyli jesienią 1942 roku konspiracyjne organizacje zbrojne: Żydowską Organizację Bojową i Żydowski Związek Wojskowy. (…)
19 kwietnia 1943 roku Niemcy wkroczyli do getta z zamiarem jego całkowitej likwidacji. Spotkali się ze zbrojnym oporem około 700 bojowników żydowskich, którym w pierwszych dniach walk udało się utrzymać swoje pozycje. Niemcy, paląc systematycznie dom po domu, likwidowali poszczególne punkty oporu. Podejmując walkę, powstańcy nie mieli nadziei na zwycięstwo. Kierowała nimi chęć odwetu na Niemcach i zadanie im możliwie wysokich strat. W powstaniu w getcie warszawskim walczyli głównie młodzi ludzie, którzy wybrali śmierć z bronią w ręku. 16 maja 1943 roku Niemcy wysadzili Wielką Synagogę przy ulicy Tłomackie, a następnie cały teren getta zrównali z ziemią. W ruinach ukrywali się nieliczni bojowcy, którzy przeżyli powstanie, i mieszkańcy niewykrytych bunkrów.
Pierwszym przywódcą powstania był Mordechaj Anielewicz, który zginął 8 maja 1943 roku wraz z członkami dowództwa Żydowskiej Organizacji Bojowej w otoczonym przez Niemców bunkrze przy ulicy Miłej 18. Po śmierci Anielewicza bojowcami dowodził Marek Edelman, po wojnie kardiolog i znany działacz opozycyjny. Edelman razem z grupą 30 bojowców przedostał się na aryjską stronę kanałami. Akcję tę zorganizował Symcha Rotem, który w chwili wybuchu powstania miał 18 lat. W powstaniu w getcie warszawskim walczyło wiele kobiet, m.in. Tosia Altman, której jako jednej z nielicznych udało się ewakuować z bunkra na ulicy Miłej 18 przez jedyne nieodkryte przez Niemców wyjście. Niektórzy z tych, którym udało się przeżyć powstanie w getcie, walczyli w powstaniu warszawskim w 1944 roku.
Powyższy tekst jest wyborem fragmentów prezentacji, zamieszczonej na stronie polin.pl (Muzeum Historii Żydów Polskich). Cała prezentacja dostępna jest pod linkiem:
Fotografię pobrano ze strony Muzeum Historii Żydów Polskich.
